Informator KR PZD: utrata prawa do działki po śmierci

1806.2012

Zgodnie z ustawą o ROD ogrody działkowe mają charakter rodzinny, co oznacza, że powinny służyć jako miejsce integracji rodziny użytkownika działki. Przejawem tej zasady jest w szczególności art. 31 ust. 4 ustawy, który wprowadza szczególne uregulowanie, pozwalające najbliższej rodzinie przejmować działkę w razie śmierci jej dotychczasowego użytkownika. Przyznaje mianowicie określonym osobom prawo pierwszeństwa do przejęcia działki po zmarłym działkowcu. Jako uprawnionych przepis ten wskazuje osoby bliskie, które wspólnie ze zmarłym korzystały z jego działki.

Z pozoru powyższy przepis wydaje się zawierać oczywistą regulację, lecz w rzeczywistości ma ona niebagatelne znaczenie dla możliwości przejęcia działki przez najbliższych. Pamiętać bowiem trzeba, że w stosunku do zajmowanego gruntu działkowiec posiada prawo użytkowania, natomiast majątek związany z tym gruntem stanowi jego własność. Omawiany przepis dotyczy jedynie kwestii przejęcia prawa użytkowania działki po śmierci działkowca, gdyż własność naniesień podlega ogólnym zasadom dziedziczenia.

Potrzeba wprowadzenia takiego przepisu wynika z istoty użytkowania, które jest prawem o charakterze osobistym, czyli ściśle związanym z osobą użytkownika. W efekcie użytkowanie jest niezbywalne, czyli nie może stanowić przedmiotu obrotu prawnego, a więc nie można użytkowania przenieść na inną osobę w drodze czynności prawnej. Ponadto nie przechodzi ono na spadkobierców użytkownika i nie podlega egzekucji. Niezbywalność jest cechą każdego użytkowania, bez względu na przedmiot użytkowania i osobę użytkownika. Z uwagi na niezbywalność i nieprzenoszalność użytkowania Kodeks cywilny przewiduje, iż użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej wraz z jej śmiercią. Zasadniczą funkcją tego prawa jest bowiem zabezpieczenie osobistych potrzeb konkretnego użytkownika, wobec czego wygasa ono najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego. Powyższe oznacza, że użytkowanie nie jest dziedziczne.

Poczynione uwagi wyjaśniają wagę i znaczenie art. 31 ust. 4 ustawy o ROD. Przepis ten stanowi tzw. regulację szczególną, która wprowadza swoisty wyjątek od opisanej zasady ogólnej nieprzenoszalności użytkowania. Oznacza to w rezultacie, że bez tego przepisu prawo do działki wygasałoby wraz ze śmiercią działkowca, a najbliżsi nie mieliby jakichkolwiek gwarancji prawnych do skutecznego ubiegania się o pozostawioną działkę. Brak tej regulacji spowodowałby więc wstrzymanie procesu przejmowania działek po zmarłych przez osoby bliskie oraz przerwałby - istniejącą od kilku pokoleń - ciągłość użytkowania działek przez rodziny. Omawiany przepis jest zatem niezbędny do zapewnienia należytego funkcjonowania rodzinnych ogrodów działkowych.

Śmierć działkowca rodzi uprawnienie do przejęcia działki dla osoby bliskiej, która wspólnie ją użytkowała z dotychczasowym użytkownikiem. Taką osobą bliską jest zazwyczaj współmałżonek, dziecko, rodzic, wnuk, rodzeństwo albo dziecko rodzeństwa. Omawiany art. 31 ust. 4 ustawy o ROD przyznaje takim osobom bliskim prawo pierwszeństwa, czyli możność przejęcia działki po zmarłym przed innymi kandydatami, o ile zostaną spełnione warunki wymagane od każdej osoby ubiegającej się o działkę w ROD. Powyższa konstrukcja jest zarówno bardzo przejrzysta, jak również dostosowana do funkcji działki jako specyficznego świadczenia socjalnego. Powoduje, że działka pozostaje w rodzinie i dalej służy jej integracji.

Zaletą tego przepisu jest także ogólne wskazanie ewentualnego następcy. Niezasadnym byłoby odgórne określanie, która dokładnie osoba ma przejąć działkę po zmarłym. Takie rozwiązanie byłoby nie tylko nierealne, ale również sprzeczne z funkcją działki, która powinna przysługiwać osobie obiektywnie jej potrzebującej. Nie sposób bowiem z góry narzucić, kto jest uprawniony do przejęcia działki, gdyż taki sztuczny wybór mógłby się okazać krzywdzący dla innej osoby bliskiej zmarłego, ale również mógłby ignorować jego wolę. Wszak przepisy związkowe pozwalają działkowcowi na pisemne wskazanie jego następcy na wypadek śmierci. Chodzi więc przede wszystkim o to, aby działka trafiła do osoby, która będzie ją wykorzystywała zgodnie jej zasadniczą funkcją, aby działka nadal realizowała socjalne potrzeby użytkownika i jego rodziny.

Mechanizm określony w art. 31 ust. 4 ustawy o ROD wprowadza przejrzyste i maksymalnie proste zasady przejmowania działki po zmarłym działkowcu. Następca nie musi bowiem przeprowadzać skomplikowanej i długotrwałej sprawy spadkowej, aby uzyskać prawomocny wyrok sądu potwierdzający tytuł prawny do działki rodzinnej. Obecnie zaś tytuł ten jest potwierdzany w prostym i szybkim postępowaniu wewnętrznym w drodze uchwały samorządu działkowców, czyli PZD. Taka uchwała również podlega kontroli sądowej, więc nie ma zagrożenia naruszenia czyichkolwiek praw, jednak nie wstrzymuje to procesu przejmowania działek po zmarłych, co gwarantuje interesy wszystkich stron oraz funkcjonalność rodzinnych ogrodów działkowych.

Źródło: www.pzd.pl